Dag I: Frå Kristkyrkjetomta

Ved inngangen til Koengen, den grøne sletta der dei store konsertane i Bergen blir arrangert, tar eg med blanda kjensler farvel med Ann-Heidi, sunnmøringen i familien. Minna frå då nokre små lappar dukka opp mellom skivene i matpakka mi på flyet til Madrid for 10 månader sia omfavnar meg. Eg var ikkje særleg høg i hatten; eg hadde kasta meg sjølv ut i eit «50-års prosjekt» og skulle ta mine første pilgrimssteg i Spania …

– Å ja, på den kjende pilegimsvegen der, ryggsekkar tett i tett og ein veltrimma infrastruktur for pilegrimar?

Nei, då, eg traff to pilegrimar til fots på dei første 10 dagane. Kva kan ein vente når ein velger den sørlege del av Mesetaen som startstad. Men lappane hadde gitt meg mot, både lappen forma som eit hjarte og den som sa noko om «imponert». På kaffi-filterposar sjølvsagt. Som eit artig innslag på ein juleavslutning på ungdomsskulen vifta ein lærar av eit av borna våre med eit 20-tals kaffi-filterposar med meldingane våre på, ho meinte dei var verd å ta vare på, leste eit par òg. Eg tok òg vare på filterposelappane dei fire vekene eg gikk i Spania før sunnmøringen kom og gikk siste veka til Santiago de Compostela med meg. Som 50-års presang låg vi på Paradoren i Santiago, Hostal de los Reyes Catolicos; truleg verdas eldste hotell, og alt var minneverdig. Men noko er annleis i dag; eg skal ikkje noko tilsynelatande eksotisk, men noko som kan virke meir dumt enn dristig, meir meiningslaust enn myteomspunne; eg skal gå frå Bergen til Røldal! Med 14 kilos sekk skal eg gå 205 km på seks dagar!

Ann-Heidi setter seg i bilen og vinkar kort, og eg snur meg å går før ho startar opp for å kjøre til kontoret i Sandviken og AllMaritim der ho seljer oljevenutstyr. Klokka er halv åtte og dei to siste morgonane har eg stått opp før kl 5 for å starta pilegrimsvandringa, men blitt råka av djup uvisse. I går fann eg ut at eg ikkje hadde førebudd verken vandringa eller det eg skulle forlate (forlaget eg driv for eksempel) godt nok. I morges fann eg rett og slett ikkje sterk nok meining i det å ta laus på ein sådan tur… og meldingane seier heller usikkert vér. I september, då vegen var i Spania, hadde eg ein flybilett som forplikta; no hadde eg eit forbaska fritt val, på eit vis. Frie val kan i blant skapa reine nøtteknekkaren; argumenta pressar på frå begge sider. Då kan også alle enkle valg bli vanskelege… Planen var å starte tidleg, dra inn til byen klokka seks, men då Ann-Heidi sto opp kl halv sju var eg framleis i heimen, med ennå uavklårte alternativ, som til dømes om den tynne goretex regnjakka var tilstrekkjeleg som skalljakke for fjellpaseringane etc. Skal eg satse på sandalane eller dei låge fjellstøvlane også her i byområdet? Eg kan i alle fall ikkje gå i sandalar over Smøråsen og Fanafjellet. Og over fire mil første dagen, klarar eg det? «Eg kan jo berre hente deg om det blir nødvendig» var den forvirrande enkle og klårt løysande meldinga frå sunnmøringen. Det var sant, med bil tar det berre tre-fire timar heilt til Røldal. Meldinga fikk meg avgårde, men den kunne ikkje stå meg bi då eg tre dagar seinare sto rådlaus i 1100 meters høgde og betrakta den bratte nedstiginga frå fjellet tett ved Folgefonna.

Eg går med faste skritt inn porten til festningsområdet. Mi vandring startar frå Kristkirketomten som ligg i dette militær-grøne parkområdet – Bergenhus Festning – ved Håkonshallen nord for Bryggen i Bergen. Festningen (klikk for større bilete) er ein av Norges eldste og best bevarte, og den var kongebustad og administrasjonssentrum då Bergen var hovudstad i Norge. Det er framleis militært nærvær her, men området blir prega av kulturtilstelningar og folk som ynskjer å rusle omkring i vakre omgivelser. Her blir òg den årlege økumeniske gudstenesta feira på 2. Pinsedag. Eg kom altså inn frå baksida i dag (den raude prikken opp til venstre på bilete over; klikk for større versjon – skrivaren har jo likevel øydelagt leserytma…), og passerer eit av husa der dei militære held seg – kva no dei held på med. Ein statue av Sta Sunniva pryder plassen der Kristkyrkja låg. Ho er vernehelgen for Vestlandet og er knytta til eit anna pilegrimsmål i Norge: Klosterruinene på Selja sør på Stadt-landet. Ho kunne diverre ikkje hindre at (den danske) høvedsmannen Eske Bille i 1531 fekk jevna med jorda kyrkja som blei reist av Olav Kyrre på slutten av 1000-talet, då den blei skulda for å kunne hindre vern av borgen. (Ein annan Bergenhus-danske har òg skapa seg eit namn i historia: Etter reformasjonen skal det undergjerande sølvkorset i Fana pilegrimskyrkje ha blitt fjerna av Tord Roed, lensherren på Bergenhus. Hipp-hurra for den danske reformasjonen !!) «Betre å vere norsk i Danmark» ikkje utan grunn…

Dagens etappe (slik eg no gjekk han) går like til Fusa camping på Venjaneset, der fergen frå Hatvik på Os legg til.

(No passer det å seie at eg skriv nynorsk av respekt for vegen og folka som bur ved den, og for at det er eit fint mål – som ligg tettare til dialekta mi enn bokmål – og som eg vil lære meg å meistre; som ein jordfesting av karakteren 2 på examen artium i 1979, så tilgjev meg om den sparkar molda av seg og gjer deg lattermild).

Venjaneset, ja … det blir ein lang etappe, men utan dei store høgder å klatre over; ja, to på 300 meter er då ikkje heilt flatt, men historiske høgdepunkt er det flust med. Så idag må eg nevne litt mange kyrkjer og slikt …

Om du vil sjå sporet mitt med bilete som fylgjer kvarandre frå vandringa, kan du sjå Etappe1.Ruta åpnar seg i eit anna vindauge.

I sentrum av Bergen passerer eg først ei av Bergens tre mellomalder-kyrkjer, som då alle sjølvsagt er steinkyrkjer. På 11-1200 talet vart mange trekyrkjer erstatta av kyrkjer i stein. Mariakyrkja (frå før år 1150) som er eldre enn Domkyrkja og Korskyrja, er for tida tildekt på framsida; ei inn- og utvendig restaurering pågår. Eg har vitja kyrkja mange ganger før – og passert ho endå fleire gonger – men i dag legg eg merkje til eit kors som er forma med kvit brustein i den grå steinen på østsida av kyrkja. Eg har lenge tenkt at mi pilegrimsvandring denne gongen fyrst og fremst skal vere ein forbønshandling for nokre i mi ektefelles familie og slekt. Eg håper at tanken på dette vil gje styrke når det buttar imot på vandringa, for eg aner det blir ei krevjande ferd.

I Hollendergågata, ei gate meir som eit bredt smau, er arbeidarar i full gong med å tøme bosspanna som står på rad og rekkje langs småbutikkane og bustadane. Her er det òg tettare med folk, på veg til arbeid. Eg hadde ikkje venta det – her i «min» by (sjølv om eg bur i ein nabokommune) – at den same kjensla som eg erfarte så mange gonger på mi pilegrimsvandring i Spania førre året skulle treffe meg her; særlig tidleg om morgonen var denne kjensla tydeleg: Alt vakna til liv og alle gjorde sitt; nokon arbeide, andre var på veg til arbeidet, og eg fekk ei kjensle av å vere nærmast fysisk skild frå dette – ikkje berre fordi eg berre skulle vandra; kjensla av å vere framand, dette som nettopp ordet pilegrim peikar på – og denne kjensla var om mogeleg endå sterkare i dag! I nokre sekund blir opplevinga samstundes både god og ubehageleg;  som om eg er til stades i ein film. Eg ser dei, og dei meg, men eg er likevel ikkje til stades på samme måte som dei er. Eg er mitt eige subjektive kamera, så eg er tilskådar, frå utsida – eller innsida. Brått ble det å vere pilegrim gjennom Bergen med eitt som å vere pilegrim i León – eller kanskje ikkje heilt – i Bergen var det nok få som forstod kva eg var, sjølv med stav og greier…

Korskyrkja (1181) er enkel og vakker. Den er sjølvsagt stengd før kl 8 på morgonen, men eg kjenner ho godt etter mi tid i Kirkens bymisjon i Bergen. «Korskirken menighet» eksisterer ikkje meir; det er bymisjonen som no disponerer kyrkja – kan hende med ein kyrkjelyd som Kristus set vel så høgt, ein eg fekk gleda av å vere ein del av den tid eg var der; vekas høgdepunkt var kvardagsmessa kl 12 kvar onsdag. Gateprest Thor Brekkeflat hadde sine korte preiker, utmeisla til små tinnsoldatar med blomar i hendene. Dei fleste som var til stades hadde eit liv verd si eiga bok, ikkje om suksess, men om tap og livets krokvegar. Ein kyrkjelyd av edlaste sort gjekk her til nattverd.

Eg hugsar ein oktoberdag i 2001, eller 2002? Eg var som vanleg på kvardagsmesse ein onsdag. Eg hadde røyka i 20 år, omlag 15 om dagen. Som alle dagar hadde eg òg denne dagen hatt mine Barclay-sigarettar frå frukost og fram utover føremiddagen. Det smaka meg godt, men av ymse orsakar ville eg gjerne slutte.

Då huset vårt vart ferdig nokre år tidlegare hadde Fredrik, eldste son min som då var 3 år, sagt: «Skulle isse du slutte å døyte no, pappa?» Han hadde hugsa kva eg hadde lova med nytt hus, men no, denne oktober-morgonen, hadde 5-6 år gått – eg hadde gjort fleire forsøk…
Her, på kvardagsmessa, ligg eg på kne ved alterringen og har mottatt sakramentet. Eg ber: «Kan eg få sleppe, Herre?»
Frå det augneblikket for ca 10 år sidan har eg, sjølv om eg enno likar lukta,  ikkje hatt lyst på røyk, sjølv i godt lag med vener, om dei så var røykande alle som ein. Ei gåve av rein nåde!

På slutten av 1100-talet vart Domkyrkja i Bergen bygd. Ho ligg nokre steinkast frå Korskyrkja, eller eit kanonkuleskot frå Vågen, om du vil. Ho har ei kanonkule i fasaden, skutt derifrå i 1665, i ein kamp mellom engelske og hollandske skip. Det er eit stykke frå Vågen og opp hit …

Kyrkja har eit vakkert sakresti som i mi bymisjonperiode husa ei gruppe som midt på dagen ein gong i veka hadde tidebøn som eg fekk ta del i. Eg tek eit bilete og går vidare.

I same gata ligg Lepramuseet, St. Jørgens Hospital. (1400-talet), som idag er museum med bevart sjukehusmiljø frå 1700-talet. St. Jørgen hospital er Norges eldste stiftelse!

På Askøy, mi heimkommune, finns ei bygd, framleis avsides, som heiter Abedissen, og namnet skjuler ei vakker historie. Det kjem av at ei abedisse på St. Jørgen hospital ein gong drog ut på Askøy og busette seg langt nord på øya saman med ei gruppe lepra-sjuke, som der ute kunne gå friare omkring. Vakkert.

Gøymt mellom togstasjonen og busstasjonen (som ligg i det største kjøpesenteret i Bergen sentrum) ligg Nonneseterkloster(ruinar) frå ca år 1140. Berre eit lite korkapell og klosterkyrkjas tårnfot står tilbake, skildt av eit verkstadsbygg.  Etter reformasjonen ble klosteret konfiskert av reformasjons-makta i byen. Ein kort periode vart klosteret nytta av antonitteerordenen (etter ørkenfaderen Antonius) etter at  cisterciensernonnene hadde flytta. Det er grunn til å tru at det var desse som danna St. Jørgen Hospital.

Ein god grunn til å gå Kalfarveien (hovedvegen) er at dette truleg er ruta fransiskanarmunkene frå Korskyrja på 1300-talet nytta for kross-vandring (Kalfaret antas å komme fra Calvariet, som er latinsk for Golgata). I staden går eg stien ved Lungårdsvatnet. Natur og grus vinn over historie og asfalt.

Eit stykke opp fra sentrum finn vi Fantoft stavkyrkje. Den blei flytta hit i 1883. I 1992 brann kyrkja ned (brannen var påsatt) men ei ny kopi vart bygd opp att og sto ferdig i 1997.

To turistar står utanfor porten og fotograferer – frå Japan, ja. Eg blir òg turist; eg kan ta bilete med  gps’en! Det står ikkje noko om opningstider og slikt, men eg ser at porten står på gløtt, så eg går over plassen og bort til kyrkjedøra. Den står open, men ikkje mange sekunda etter at eg når døra kjem ein kar farande. «The church is closed, didn’t you see that» seier han. «The gate was open» svarar eg. «No, it was closed» svarar han igjen. Den var kan hende ikkje vid open, men for meg såg ikkje staden stengt ut. «Honestly, it wasn’t closed»  seier eg igjen på et så perfekt engelsk som eg kan. Eg reknar med at denne litt forfinede karen, pene klær og temmeleg langt, svart hår, tilbakestroke – nett som ein italiener, tenkjer eg – trur at eg er ein utanlands turist, så kvifor ikkje berre la han tru det. «Let’s not make an issue her» seier han med ein overbærenheit i stemmen som ikkje heilt skjuler ein overraskande sterk irritasjon som får meg til å tenkje at han visst trur han har rett til å fengsla meg for innbrot. Eg er ein pilegrim, så eg seier «I’m sorry» og lar han åpne porten som eg har lukka inntil, sia eg trudde det var på den måten den eigentleg skulle vere.

Om du skulle lure: Kyrkja er åpen for besøkande frå kl. 10.30, entré kr 40. Klokka er berrre 09.20. Eg tar meg ein pause bakom kyrkja. Nokre rosiner. Klokka halv ti går eg. Eg kan ikkje vente og er glad eg slepp bruke 40 kr her i dag.

Etter (å ha gått ein omveg – det er vel boten for at var så sein med å vise audmjukskap ved kyrkja) finn eg stien gjennom ein liten skog, men ein kilometer etter kjem eg inn i eit industriområde. Pilegrimsruta denne først dagen skal veksle mykje. Eg lar gps’en gje meg raskaste fotgjengar-rute fram til staden der pilegrimsleia på nytt tar vegen ut i terrenget, denne gong for å gå over Smørås mot Fana kyrkje.

Vegen over Smørås reknes som ruta pilegrimar nytta på veg til Fana kyrkje Pilegrimsveg til Fana.pdf (frå Slettebakken menighetsblad). Denne kyrkja var ein gong ei svært viktig pilegrimskyrkje. Ho hadde òg eit undergjerande kors. Først eit sølvkors som ble fjerna med Reformasjonen. Deretter eit krusifiks (bilete) som óg hadde helbredande kraft. Også dette blei fjerna og er no i Bergen Museum sine samlingar.

Å kome opp i terrenget her er verkeleg storarta. Om bakkane er bratte i byrjinga er det stort å kunne gå på så mjuk ein veg. Herleg! På toppen set eg meg ned og ser ut over byen. Dette er verkeleg ei pilegrimsferd. Eg gler meg til fortsettinga.

Eg har eit kart i målstokk 1:20 000 på min GPS; det beste ein kan få i dag, og i følgje Statens kartverk (og det same synte dei same? topografiske karta på ut.no under planlegginga) kan eg velje ein sti som held ruta over Smørås svært lenge i terrenget. Denne stien var kanskje ein gong god, og då eg tok av frå den breie stien var den heller ikkje så verst, men når nedstigninga startar er han knapt synleg, og då eg veljer å følgje GPS’en (den «historiske» stien) er eg snart fanga mellom ei rekkje stormfelte tre og to meter høg brake. Gå tilbake freistar ikkje, og dei neste femten minuttane blir ei strabasiøs klatring og basking til eg finn att noko som minner om ein sti, og fylgjer den til vegen. Eg kunne etter dette sjølv ha lansert utsagnet «når kartet ikkje stemmer med terrenget.» Eg finn det høgst relevant.

Nokre hundre meter før eg kjem fram til Fana kyrkje vitjar eg ein daglegvarebutikk for å handle lunsj som eg ynskjer å ete inne på kyrkjegarden. Eg er svært glad i kyrkjegardar; det er stilt og fint der. I kassa sit ei godt vaksen kvinne. Ho spør kvar eg er på veg, og då eg nemner Røldal ristar ho på hovudet; ikkje det at ho visar forakt, heller spørjande seier ho at det ikkje verkar meiningsfullt; det er jo svært langt, jau då, i gamle dagar, men no… Eg seier ikkje så mykje. Eg kjem jo kanskje ikkje så langt, heller. Eg forstår ho.